Uroczysty akt poświęcenia kamienia węgielnego pod budowę nowego kościoła miał miejsce 29 czerwca 1881 roku. 

W budowie został wykorzystany projekt budowniczego z Bytomia Paula Jackischa, pierwotnie przeznaczony dla Mysłowic. Uderzające jest podobieństwo architektury kościołów pod wezwaniem św. Trójcy w Bytomiu, Krzyża św. w Siemianowicach oraz kościoła Najświętszego Serca Pana Jezusa w Mysłowicach – wszystkie one bowiem są dziełem Paula Jackichsa. Kościół poświęcony został przez sufragana wrocławskiego, biskupa dr Hermana Gleich w dniu 23 września 1884 roku.

ARCHITEKTURA KOŚCIOŁA 

Opis stylu architektonicznego kościoła Krzyża Świętego wymaga krótkiego przedstawienia ogólnych kierunków i tendencji panujących w architekturze monumentalnej drugiej połowy XIX w. Tak więc w okresie kiedy zbudowano kościół (1884r) – w architekturze, zarówno świeckiej jak i sakralnej, powszechnie panuje eklektyzm. Eklektyzm to kierunek polegający na zestawieniu poszczególnych form przeniesionych z innych okresów odrębnych od siebie w czasie i treści. W ogólnym pojęciu eklektyzm wiąże się ze znaczeniem negatywnym w ocenie wartości, bo określa on dzieła nie twórcze, polegające na adaptacji i kompilacji niektórych preferowanych tematów i wzorów historycznych. Poza wspomnianym tu wyżej tzw. eklektyzmem „romantycznym” występuje także eklektyzm historyczny zwany historyzmem. Ta odmiana eklektyzmu zakłada jednorodność stylową wznoszonej budowli. Panujące powszednie tzw. „neostyle”, a więc głównie neogotyk i neoromanizm, a także ich kompilacje, znalazły zastosowanie w wielu budowlach sakralnych wznoszonych w drugiej połowie XIX i na początku XX wieku, zarówno w Europie jak i w Polsce. Takim właśnie przykładem budowli utrzymanej w „czystym” stylu neogotyckim jest kościół pod wezwaniem Krzyża Świętego w Siemianowicach Śląskich.

Jest to świątynia tzw. „orientowana”, co oznacza, że jej prezbiterium zwrócone jest ku wschodowi. Duża, 54,05 metra długości, 29,20 m. szerokości i 32 m. wysokości, imponująca, odrestaurowana i zadbana świątynia, jest najpiękniejszą i najcenniejszą budowlą w mieście, a jej wręcz doskonałe proporcje stawiają ją w czołówce najpiękniejszych kościołów neogotyckich w Archidiecezji Katowickiej.

Kościół zbudowany jest (jak większość kościołów tego okresu), na planie krzyża łacińskiego i jest kościołem trójnawowym typu bazylikowego. Poprzeczną „belkę” krzyża tworzącą nawę poprzeczną nazywamy transeptem. Typ bazylikowy (w naszym wypadku trójnawowy), charakteryzuje się różną wysokością nawy głównej od naw bocznych, w przeciwieństwie do tzw. typu halowego, którego wszystkie nawy posiadają jednakową wysokość (np. kościół pod wezwaniem św. apostołów Piotra i Pawła w Katowicach). Wydłużone, okazałe prezbiterium zakończone jest trójboczną absydą. Zapewnienie stateczności bardzo wysokiej nawie głównej i transeptowi daje zastosowany tu system zewnętrznych łuków przyporowych, skarp i przypór. Wszystkie te elementy posiadają znaczenie przede wszystkim konstrukcyjne (przenoszą obciążenie sklepienia i dachu), lecz także wizualne, stwarzając duże możliwości kompozycji układu bryły kościoła. Smukła, wysoka na 75 m. wieża główna, zamykająca bryłę kościoła od strony zachodniej, zwęża się ku górze, przechodząc stopniowo od kształtu kwadratu (w rzucie poziomym) do kształtu ośmiokąta i zwieńczona jest oktagonalną iglicą z krzyżem. Główne reprezentacyjne wejście do kościoła prowadzi pod wieżą główną, natomiast dwa boczne wejścia umieszczone są symetrycznie po obu stronach w zakończeniach transeptu. Nad wejściem głównym znajduje się okazały portal z piaskowca. Posiada on kształt zbliżony do trójkąta równoramiennego tzw. wimperga i zdobiony jest bogato, charakterystycznymi dla gotyku, czołgankami.

Wewnątrz wimpergi znajduje się rzeźba przedstawiająca Matkę Boską z małym Jezusem, któremu aniołowie oddają hołd. Łamiące się ostro łuki sklepień krzyżowo – żebrowych oraz zastosowanie łuków przyporowych, wspierających z zewnętrznych skarp nasadę sklepienia nawy głównej, pozwoliły na wbudowanie wysmukłych, ostrołukowo zakończonych okien w znacznie cieńszy mur, niż miało to miejsce w budowlach romańskich, a także na wyciągnięcie wzwyż wysokiego sklepienia wspartego na bogato profilowanych filarach. Zastosowanie zasady konstrukcji szkieletowej, tak charakterystycznej dla budowli gotyckich i neogotyckich, zagwarantowało dużą przestrzeń wnętrza. Przestrzeń tę podkreślają także wysokie łuki arkad biegnących wzdłuż nawy głównej, które oddzielają ją optycznie od naw bocznych i transeptu. Wnętrze kościoła posiada znaczne naturalne doświetlenie poprzez zastosowanie w nim dużej ilości okien. Wypełnienie okien stanowią jednolite, wykonane z piaskowca obramienia tzw. maswerki (są podwójne i poczwórna), które w swej górnej części posiadają typowy, często spotykany kształt czterolistnej koniczyny. Przestrzeń między manswerkiem, a obramieniami zewnętrznymi okien wypełniają witraże. W tej bogatej konstrukcji kościoła śmiale występują plastyczne akcenty jego detalu architektonicznego – czołganki, wimpergi, kwiatony i maswerki. Konstrukcja to logicznie opracowane dzieło łączące piękno z wymogami wytrzymałości. Neogotyk, mający przecież swe źródło w gotyku, jest znakomicie przemyślaną kompozycją czysto funkcjonalnych elementów, ubraną we wspaniałą oprawę dekoracyjnych detali. Niekwestionowany z pewnością jest fakt, iż to stwierdzenie można odnieść do bryły kościoła pod wezwaniem Krzyża Świętego w Siemianowicach Śląskich.

WNĘTRZE KOŚCIOŁA

Powierzchnia użytkowa kościoła wynosi 1576 metrów kwadratowych. Kościół od momentu wybudowania był kilkakrotnie malowany, zmieniano również jego wystrój. Obecnie prezentuje się w kolorze białym oraz w trzech odcieniach jasnej popieli. Pilastry pomalowane są na kolor żółty pastelowy, natomiast żebra w sklepieniu kościoła mają kolor oliwkowy. Patrząc na prezbiterium widzimy ołtarz główny z figurą Jezusa na Krzyżu oraz Matką Boską Bolesną i św. Janem. Nad ołtarzem głównym widnieją piękne witraże. Środkowy przedstawia ukrzyżowanie Jezusa, witraż po lewej przedstawia Ewangelistów św. Mateusza i św. Marka, po prawej zaś św. Łukasza i św. Jana. 

Na ścianach po bokach ołtarza głównego wymalowane są obrazy: „Dokąd idziesz Panie” (po stronie lewej) i „Podwyższenie Krzyża Świętego z czasów cesarza Herakljusza” (po stronie prawej). Główna płyta prezbiterium wykończona jest marmurem włoskim, natomiast stopnie są z czarnego granitu. Ołtarz posoborowy oraz ambona dopasowane są do ołtarza głównego.

Kierując wzrok na lewo od prezbiterium, w stronę ołtarzy bocznych, zauważyć można nowy witraż przedstawiający symbole dwóch Ewangelistów: uskrzydlonego młodzieńca i lwa. Pozostałe dwa  symbole – wół oraz orzeł – znajdują się w witrażu naprzeciwko. Dokładnie w linii prostej pomiędzy witrażami, w prezbiterium, usytuowana jest ambona. Z lewej strony, pomiędzy wspomnianym witrażem a prezbiterium, znajdują się ołtarze boczne: św. Józefa i Matki Boskiej Różańcowej. Po prawej stronie od prezbiterium jest ołtarz św. Teresy i św. Barbary. Stojąc pod absydą, patrząc w prawo i w lewo widać nawę poprzeczną. Po obu stronach tej nawy umiejscowiono ogromne witraże, a w nich kolorową mozaikę typową dla gotyku. Pod mozaiką w witrażach tych znajdują się, niezbyt dużej wielkości, aniołowie. Pozostałe witraże wokół kościoła, w nawach wysokich jak i niskich, są przeszklone szkłem białym, jedynie obwód każdego witraża jest w innym kolorze. W widoku na tył kościoła na pierwszy plan wysuwa się prospekt organowy na chórze głównym, u góry zakończony misternie rzeźbionymi wieżyczkami. Posadzka kościoła wykończona jest płytkami w kolorze szarym. Po prawej i lewej stronie na ścianach zawieszone są stacje Drogi Krzyżowej. Całość kościoła mocno oświetlają małe, nie rzucające się w oczy lampy metalohalogenowe zamocowane w zwornikach sklepień kościoła.

opracował: Grzegorz Bartecki
konsultacja architektoniczna: dr Marek Urbańczyk